ความเป็นมา
ตั้งแต่อดีตกาล มีชนเผ่าต่าง ๆ มาอาศัยอยู่ตามเขตชายแดนของไทยทุกมุมเมือง โดยเฉพาะทางภาคเหนือ ซึ่งมีภูมิประเทศซับซ้อนเป็นป่าเขา และอุดมไปด้วยพืชพรรณและแหล่งน้ำอุดมสมบูรณ์ จึงยากแก่การสกัดกั้นผู้ที่จะหนีร้อนมาพึ่งเย็นเหล่านั้น อันประกอบด้วยชาวเขาเผ่าต่าง ๆ เช่น แม้ว เย้า มูเซอ กะเหรี่ยง ไทยใหญ่ อีก้อ ลีซอ และจีนฮ่อ ซึ่งนับวันคนเหล่านี้ได้หลั่งไหลเข้ามาอย่างไม่ขาดสาย ปัญหาต่าง ๆ จึงเริ่มเกิดขึ้นติดตามมา จึงได้มีหน่วยงานต่าง ๆ เห็นความสำคัญและเข้ามาช่วยเหลือเพื่อแก้ไขปัญหาตามลักษณะงานของแต่ละหน่วยงาน อาทิ กรมประชาสงเคราะห์ กรมป่าไม้ ตำรวจตระเวนชายแดน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เป็นต้น
จากการเสด็จแปรพระราชฐานยังพระตำหนักภูพิงค์ราชนิเวศน์ จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อเยี่ยมเยียนทุกข์สุขของราษฎรในภาคเหนือทุกปี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ ได้เสด็จพระราชดำเนินไปเยี่ยมชาวเขาหลายหมู่บ้าน บริเวณดอยปุย เมื่อกว่า ๒๐ ปีมานี้ ทรงทราบว่าชาวเขาส่วนใหญ่มีชีวิตความเป็นอยู่แร้นแค้นมีอาชีพทำไร่เลื่อนลอย มีการปลูกฝิ่นและตัดไม้ทำลายป่าและต้นน้ำลำธาร และนำความเสียหายไปสู่ส่วนอื่นของประเทศอีกด้วย
โครงการหลวงเพื่อมนุษยธรรม
ก่อนที่จะจัดตั้งโครงการหลวง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในคราวเสด็จพระราชดำเนินไปยังหมู่บ้านชาวเขาในที่ต่าง ๆ ได้ทอดพระเนตร