พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร ทรงเป็นนักปราชญ์ที่รอบรู้ด้านวิทยาศาสตร์สาขาพืชสวน ทั้งในแขนง สรีรวิทยาการผลิต การปฏิบัติการหลังการเก็บเกี่ยว การขยายพันธุ์ การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ และการปรับปรุงพันธุ์ ดังจะเห็นได้จากพระราชกรณียกิจในการจัดตั้งและการดำเนินการโครงการหลวง โครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา และศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ซึ่งล้วนแต่ได้พระราชทานทุนทรัพย์ส่วนพระองค์เป็นประเดิม และได้มีการศึกษาวิจัยในแต่ละเรื่องจนได้ผลที่เหมาะสม แล้วจึงนำออกเผยแพร่สู่ ประชาชนในวงกว้าง พร้อมกับส่งเสริมให้ถือปฏิบัติอย่างแพร่หลาย สำหรับโครงการหลวง ได้พระราชทานพระราชดำริเป็นหลักการพื้นฐานในเบื้องต้นว่า "ถ้าจะให้ชาวเขาเลิกปลูกฝิ่น ก็จะต้องหาพืชอื่นที่ขายได้ราคาดีและมีความเหมาะสมที่จะปลูกในที่สูงมาให้ชาวเขาปลูกทดแทนเป็นรายได้เสียก่อน จึงจะสามารถทำให้เลิกปลูกฝิ่นได้" ประกอบกับทรงทราบว่าชาวเขานิยมปลูกท้อพันธุ์พื้นเมือง ซึ่งมีผลขนาดเล็ก กันโดยทั่วไปอยู่แล้ว จึงพระราชทานพระราชดำริให้หาวิธีเปลี่ยนท้อพันธุ์พื้นเมืองให้เป็นท้อพันธุ์ดี โดยนำกิ่งท้อพันธุ์ต่างประเทศมาต่อยอดกับต้นท้อพันธุ์พื้นเมือง เพื่อให้มีผลใหญ่ มีรสชาติดี และขายได้ราคาสูง เมื่อรายได้จากท้อและผลไม้อื่นรวมกันมากกว่ารายได้จากฝิ่นแล้ว ฝิ่นก็จะสาบสูญไปเอง การค้นคว้าทดลองตามแนวพระราชดำริดังกล่าวเป็นตัวอย่างหนึ่งของการใช้หลักการขยายพันธุ์พืชมาใช้ในการศึกษาด้านสรีรวิทยาของไม้ผล เป็นผลให้มีการขยายท้อพันธุ์ดีอย่างกว้างขวาง มีผลท้อคุณภาพดีจำหน่ายทั่วไปในประเทศ และมีการศึกษาวิจัยเพื่อปรับปรุงพันธุ์ท้อให้ดียิ่งขึ้น เป้าหมายของโครงการหลวงมี ๕ ประการ คือ ช่วยชาวเขาเพื่อมนุษยธรรม ให้ชาวเขาเลิกปลูกฝิ่น ลดการทำลายธรรมชาติ รักษาดินและใช้พื้นที่ให้ถูกต้อง และผลิตพืชผลเพื่อเพิ่มประโยชน์ทางเศรษฐกิจแก่ประชาชน นอกจากนี้ ได้พระราชทานแนวพระราชดำริให้ศึกษาทดลองปลูกพืชเมืองหนาวชนิดต่าง ๆ ทั้งไม้ผล ไม้ดอก พืชผัก และสมุนไพร โดยศึกษาวิจัยความเหมาะสมของพืชแต่ละชนิดตามสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกัน โปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งสถานีเพื่อการวิจัย ๔ แห่ง และศูนย์พัฒนาโครงการหลวง ๓๔ แห่งใน ๕ จังหวัดภาคเหนือ ผลการศึกษาอำนวยให้สามารถผลิตพืชเมืองหนาวชนิดใหม่ได้จำนวนมาก โปรดเกล้าฯ ให้โครงการหลวงขยายผลโดยส่งเสริมให้ชาวเขาปลูกพืชเมืองหนาว แล้วนำผลผลิตจากชาวเขามาช่วยจำหน่าย ดำเนินการด้านการตลาดจนครบวงจรการเกษตรเชิงพาณิชย์ ทำให้เกษตรกรมีรายได้ดีขึ้นอย่างทั่วถึง มีผักและผลไม้เมืองหนาวจำหน่ายทั่วไปในราคาไม่แพง ช่วยลดการนำเข้าพืชเมืองหนาวได้จำนวนมาก ในด้านการปฏิบัติการหลังการเก็บเกี่ยว และการแปรรูปผลิตผล ได้พระราชทานแนวพระราชดำริให้ดำเนินการจนครบทุกขั้นตอน เพื่อให้ผลผลิตเก็บได้นาน และมีมูลค่าเพิ่มขึ้น นอกจากนั้นผลผลิตของโครงการหลวงบางอย่างยังส่งจำหน่ายต่างประเทศอีกด้วย การดำเนินงานของโครงการหลวงสามารถช่วยให้ชาวเขาในพื้นที่หยุดปลูกฝิ่น หันมาปลูกพืชเมืองหนาวแทน เป็นการช่วยเพิ่มประโยชน์ทางเศรษฐกิจแก่ประชาชนอย่างมาก โครงการหลวงเป็นที่ยอมรับทั้งในและต่างประเทศ จึงได้รับรางวัลแมกไซไซในสาขา International Understanding ประจำปี พ.ศ. ๒๕๓๑  โครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา เป็นการค้นคว้าวิจัยที่มีเป้าหมายเพื่อพัฒนาการเกษตร ทรงดำเนินการด้วยพระองค์เอง มุ่งที่จะก่อให้เกิดผลที่เป็นประโยชน์ต่อเกษตรกร และผู้สนใจทั่วไป และมุ่งให้ได้ผลอันเป็นคุณค่าที่แท้จริงในแต่ละเรื่องที่ค้นคว้าศึกษา โดยการนำความรู้และเทคโนโลยีที่ทันสมัยมาปรับใช้กับทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมทางการเกษตรและท้องถิ่น โครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดามี ๒ ลักษณะ คือ โครงการที่เป็นธุรกิจและกึ่งธุรกิจ ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับพืชสวน ได้ทรงจัดตั้งห้องปฏิบัติการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๘ เพื่อพัฒนาเทคโนโลยีการรักษาพันธุ์พืชที่มีลักษณะเด่นมิให้สูญพันธุ์ และสามารถขยายพันธุ์ได้มากในระยะเวลาอันสั้น พืชที่นำมาขยายพันธุ์โดยวิธีเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เป็นพืชพันธุ์ดี ที่มีอยู่ในพระบรมมหาราชวังมาเป็นเวลาช้านาน เช่น สมอไทย ขนุน พุดสวน มณฑา ยี่หุบ เป็นต้น สำหรับขนุนได้พระราชทานชื่อพันธุ์ "ไพศาลทักษิณ" และมีพระบรมราชานุญาต ให้ขยายพันธุ์เป็นจำนวนมากแจกจ่ายให้แก่ประชาชนทั่วไป นอกจากนี้ ยังทรงริเริ่มอนุรักษ์หวาย ซึ่งเป็นพืชเศรษฐกิจที่กำลังจะสูญพันธุ์  อีกด้วย โดยโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งโครงการศึกษาวิจัยเรื่องหวายขึ้น เพื่อรวบรวม ศึกษาการเจริญเติบโต และขยายพันธุ์หวาย สำหรับเป็นแนวทางนำไปสู่การปลูกสร้างสวนหวายในอนาคต เพื่อประโยชน์ทั้งทางวิชาการและทางเศรษฐกิจ สำหรับศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำรินั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงเลือกพื้นที่เกษตรที่มีปัญหาในการจัดการ เช่น พื้นที่ดินพรุ พื้นที่ดินเค็ม พื้นที่ดินเปรี้ยว พื้นที่ดินตื้น พื้นที่ป่าชายเลน เป็นต้น เป็นสถานที่ทดลองระบบเกษตรทั้ง ๔ ระบบ คือ ระบบปลูกพืช ระบบเกษตรผสมผสาน ระบบวนเกษตร และระบบเกษตรธรรมชาติ โดยมีพืชสวนเป็นองค์ประกอบหลักอย่างหนึ่งของแต่ละระบบ ในการนี้ ได้มีการศึกษา ทดลอง ค้นคว้า ปรับปรุงสภาพแวดล้อม ฟื้นฟูและอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติที่ถูกบุกรุกทำลายจนกลับมีสภาพดีขึ้นและสามารถใช้ปลูกพืชได้ ซึ่งมีโครงการทั้งสิ้นกว่า ๒๐๐ โครงการ นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทาน "ทฤษฎีใหม่" แก่เกษตรกรรายย่อย หลักการของทฤษฎีใหม่ คือ การบริหารจัดการที่ดินและน้ำเพื่อการเกษตรในที่ดินขนาดเล็กให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยแบ่งพื้นที่สำหรับเป็นสระเก็บน้ำ ที่อยู่อาศัย ที่เลี้ยงสัตว์ นาข้าว สวนผัก สวนผลไม้ สวนไม้ดอก สวนสมุนไพร และไม้ยืนต้น  สำหรับสระเก็บน้ำนั้น นอกจากเป็นแหล่งน้ำเพื่อการเกษตรแล้วยังอาจใช้เลี้ยงสัตว์น้ำหรือปลูกพืชน้ำได้อีกด้วย ในการส่งเสริมทฤษฎีใหม่นี้ ทรงกำหนดให้มีการสาธิตให้เห็นผลที่เป็นรูปธรรมเป็นประเดิมเสียก่อน ชาวบ้านที่นำไปปฏิบัติจึงประสบความสำเร็จ บังเกิดเศรษฐกิจพอเพียงในหมู่บ้าน ไม่ต้องออกไปหารายได้เสริมจากถิ่นอื่น คนในครอบครัวอยู่กันพร้อมหน้า เกิดความอบอุ่นมั่นคง อันจะนำไปสู่เศรษฐกิจของประเทศที่แข็งแกร่ง พระปรีชาสามารถและพระอัจฉริยภาพในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวด้านวิทยาศาสตร์สาขาพืชสวน ตามพระราชกรณียกิจที่ยกเป็นตัวอย่างดังกล่าวในเบื้องต้น ยังผลให้มีการแก้ไขปัญหาการเกษตรในพื้นที่ที่มีปัญหาหลายแห่งของประเทศอย่างได้ผล และช่วยผลักดันให้มีการพัฒนาพืชสวนหลายชนิดให้เป็นพืชสำคัญทางเศรษฐกิจของประเทศอย่างจริงจัง ทำให้ประเทศมีขีดความสามารถในการแข่งขันได้สูงในระดับนานาชาติในด้านผลิตผลเกษตร และผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมเกษตร และยังเป็นการกระตุ้นวงวิชาการพืชสวนและวงการเกษตรไทยโดยรวมให้ตื่นตัวในการค้นคว้าวิจัยอย่างลึกซึ้งและกว้างขวางอีกส่วนหนึ่งด้วย สภามหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ในการประชุมครั้งที่ ๗/๒๕๔๒ เมื่อวันที่ ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๒ จึงเห็นสมควรขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสทูลเกล้าฯ ถวายปริญญาวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาพืชสวน แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อเป็นราชสดุดีเฉลิมพระเกียรติให้เป็นที่ประจักษ์โดยทั่วกัน และเป็นสิริมงคลแก่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และวงวิชาการพืชสวนสืบไป

| สรรพศิลปศาสตราธิราช | สาขาพืชสวน |