การจัดสรรและพัฒนาทรัพยากรที่ดิน

การขาดน้ำเป็นปัญหาสำคัญประการหนึ่งของการเกษตรไทย ซึ่งส่วนใหญ่ยังต้องอาศัยน้ำฝนเป็นหลัก หากฝนแล้งหรือฝนทิ้งช่วงจะก่อให้เกิดความเสียหายต่อผลผลิตของเกษตรกร ส่งผลให้เกษตรกรยากจนลง เกษตรกรบางส่วนต้องอพยพเข้าไปทำงานในเมืองหรือถิ่นอื่น ด้วยน้ำพระราชหฤทัยห่วงใยพสกนิกร พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงคิดค้น "ทฤษฎีใหม่" เพื่อแก้ไขปัญหานี้ โดยมุ่งเน้นเกษตรกรรายย่อยที่ค่อนข้างยากจนและอยู่ในเขตน้ำฝนเป็นกลุ่มผู้รับประโยชน์เป้าหมายอันดับแรก
พระราโชบายในเรื่องการใช้พื้นที่ขนาดเล็กของเกษตรกรรายย่อยตามทฤษฎีใหม่ คือ ต้องมีแหล่งน้ำภายในพื้นที่ที่เพียงพอสำหรับการเพาะปลูก เช่น มีพื้นที่ปลูกข้าว ๕ ไร่ พื้นที่ปลูกพืชเศรษฐกิจอื่น ๆ ๕ ไร่ พื้นที่สระน้ำลึก ๔ เมตร ๓ ไร่ และพื้นที่อีก ๒ ไร่ เพื่อการสร้างที่อยู่อาศัย โรงเรือนและกิจกรรมอื่น ๆ โดยผสมผสานกิจกรรมเพาะปลูกเข้ากับการเลี้ยงปศุสัตว์และสัตว์น้ำด้วย ทฤษฏีใหม่เป็นแสงสว่างที่นำทางให้เกษตรกรรายย่อยจำนวนมากเริ่มก่อร่างสร้างตัวได้
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานแนวคิดเรื่อง "ทฤษฎีใหม่" โดยให้ทำการทดลอง ณ วัดมงคลชัยพัฒนา อำเภอเมือง จังหวัดสระบุรี ด้วยการแบ่งพื้นที่ตามสัดส่วนคือ

ส่วนที่หนึ่ง ร้อยละ ๓๐ เนื้อที่เฉลี่ยประมาณ ๓ ไร่ ให้ทำการขุดสระเก็บกักน้ำที่มีความลึกประมาณ ๔ เมตร ซึ่งสามารถเก็บกักน้ำได้มากถึง ๑9,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร
ส่วนที่สอง ร้อยละ ๖๐ ทำการเพาะปลูกพืชต่าง ๆ โดยแบ่งเนื้อที่ส่วนนี้ออกเป็น ๒ ส่วนย่อยคือ
- ส่วนย่อยแรก ร้อยละ ๓๐ ทำนาข้าวประมาณ ๕ ไร่
- ส่วนย่อยที่สอง ร้อยละ ๓๐ ปลูกพืชไร่หรือพืชสวนตามแต่สภาพของพื้นที่และภาวะตลาดประมาณ ๕ ไร่ พื้นที่ทางการเกษตรทั้ง ๒ แบบนี้ใช้น้ำประมาณ ๑๐,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตร
ส่วนที่สาม พื้นที่ที่เหลือร้อยละ ๑๐ เนื้อที่ประมาณ ๒ ไร่ จัดเป็นที่อยู่อาศัย ถนน คันดินหรือคูคลอง ตลอดจนปลูกพืชสวนครัวและเลี้ยงสัตว์ การเตรียมพื้นที่ตาม "ทฤษฎีใหม่" มี ๓ ขั้นตอน คือ

ขั้นตอนที่ ๑ เมื่อราษฎรได้แบ่งพื้นที่ตามสัดส่วนที่ทรงกำหนดขึ้นแล้ว ก็ให้ทำการขุดสระเพื่อให้มีการเก็บกักน้ำไว้
ขั้นตอนที่ ๒ หากฝนทิ้งช่วงหรือเกิดขาดแคลนน้ำในฤดูแล้ง ทำให้จำเป็นต้องใช้ปริมาณน้ำมาก จะต้องเติมน้ำที่พร่องไปให้พร้อมอยู่เสมอ ดังนั้น จึงควรทำระบบส่งน้ำจากอ่างเก็บน้ำห้วยหินขาว ซึ่งอยู่ทางเหนือตอนบนของพื้นที่วัดมงคลชัยพัฒนา เชื่อมต่อมายังสระน้ำที่ได้ขุดไว้ในแต่ละแปลง ก็จะทำให้มีน้ำใช้ตลอดปี โดยราษฎรสามารถสูบน้ำจากสระมาใช้ประโยชน์ได้ตลอดเวลา หากน้ำในสระไม่เพียงพอ ก็ส่งน้ำจากอ่างเก็บน้ำมาเพิ่มเติมในสระได้เช่นกัน

ขั้นตอนที่ ๓ เมื่อโครงการพัฒนาลุ่มน้ำป่าสักดำเนินการเสร็จสมบูรณ์แล้ว ก็ให้นำน้ำจากเขื่อนป่าสักโดยวิธีการสูบต่อกันเป็นทอดลงในอ่างเก็บน้ำห้วยหินขาว ทำให้น้ำเต็มตลอดเวลา และถ้ามีน้ำมากพอ ก็อาจจะขยายพื้นที่ทฤษฎีใหม่ออกไปได้อีก

ภายหลังจากการทดลองใช้"ทฤษฎีใหม่" ที่บริเวณวัดมงคลชัยพัฒนา จังหวัดสระบุรี ต่อมาในปี พ.ศ.๒๕๓๕ ได้มีการนำทฤษฎีใหม่ไปทดลองปฏิบัติที่บ้านแดนสามัคคี หมู่ที่ ๑๓ ตำบลคุ้มเก่า อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ ปรากฏว่าตั้งแต่ขุดสระเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๖ จนถึงปัจจุบัน (พ.ศ.๒๕๓9) สระน้ำที่ขุดไว้สามารถเก็บน้ำฝนเพื่อสำรองใช้ในการเกษตรได้อย่างเพียงพอ
นอกจากนี้แล้ว ในพระราชดำรัสเนื่องในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๓๘ ทรงเล่าถึงการนำทฤษฎีใหม่ไปใช้ในเขตชลประทานโครงการพัฒนาลุ่มน้ำลำพะยังตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตำบลสงเปือย อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์ ซึ่งในโครงการนี้ประกอบด้วยการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำ ขนาดความจุ ๓.๕ ล้านลูกบาศก์เมตร ส่งน้ำด้วยระบบคลองเปิดตามปกติ ในพระราชดำรัสดังกล่าวสรุปได้ว่า ในปีถัดไปจะทำระบบบผันน้ำจากอ่างห้วยไผ่ จังหวัดมุกดาหาร มาแจกจ่ายให้แก่สระน้ำ ที่อยู่ในแปลงราษฎรด้วยระบบท่อส่งน้ำแบบปิด ซึ่งถ้าส่งน้ำแบบเปิดที่เคยทำ จะมีการสูญเสียน้ำจากการรั่วซึมหรือระเหย จะส่งน้ำได้เพียง ๒,๕๐๐ ไร่ แต่ถ้าส่งน้ำด้วยคลองแบบปิดจะสามารถเลี้ยงพื้นที่ได้ถึง ๑๐,๐๐๐ ไร่ขึ้นไป

จะเห็นได้ว่าทฤษฎีใหม่เริ่มด้วยการช่วยราษฎรให้มีแหล่งน้ำเพื่อการเกษตรอย่างเพียงพอโดยการขุดสระน้ำกักเก็บน้ำฝนไว้ใช้ประโยชน์ ต่อจากนั้นจะต้องให้ความรู้แก่เกษตรกรให้ใช้น้ำที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ด้วยวิธีการทำเกษตรแบบผสมผสาน หรือไร่นาสวนผสม ราษฎรจะประสบความสำเร็จได้ถ้ามีความขยันขันแข็ง และมีความรู้ทางการเกษตรพอสมควร ด้วยเหตุผลดังกล่าว หลังจากโครงการทดลองได้ผลเป็นที่น่าพอใจ และมีราษฎรในพื้นที่แสดงความจำนงที่จะขุดสระเป็นจำนวนมาก ในปี พ.ศ.๒๕๓๗ จึงได้มีการขยายผลไปสู่ราษฎรในท้องที่อำเภอเขาวงเป็นครั้งแรกจำนวน ๓๕ ราย โดยรัฐให้ความช่วยเหลือขุดสระน้ำความจุ ๔,๘๐๐ ลูกบาศก์เมตร โดยผู้ร่วมโครงการต้องออกเงินสมทบรายละ ๕,๐๐๐ บาท และมีการนำราษฎรที่ขอเข้าร่วมโครงการไปอบรมและดูงานการเกษตรแบบผสมผสานที่ศูนย์ศึกษาพัฒนาภูพานฯ ในปี พ.ศ.๒๕๓๘ มีการขยายผลอีก ๕๐ ราย โดยราษฎรต้องออกเงินสมทบค่าขุดสระรายละ ๔,๑๐๐ บาท

หลักการและการดำเนินการที่กล่าวข้างต้น เป็นเพียงขั้นที่หนึ่งของทฤษฎีใหม่เท่านั้น ในการคิดทฤษฎีใหม่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมิได้ทรงหยุดแต่เพียงแค่การจัดหาแหล่งน้ำและการปรับปรุงการเกษตรของเกษตรกรเป็นรายครัวเรือน หากแต่ทรงคิดไกลไปถึงการเสริมสร้างความเป็นปึกแผ่นและความแข็งแกร่งของชุมชนและการพัฒนาคุณภาพชีวิตอีกด้วย "ทฤษฎีใหม่" ฉบับสมบูรณ์ประกอบไปด้วยสามขั้นตอน คือ
ขั้นแรก จัดดุลยภาพของการใช้พื้นที่โดยคำนึงถึงขนาดแปลงพืช ชนิดพืช แหล่งน้ำและที่อยู่อาศัย โดยพัฒนาแหล่งน้ำในไร่นา ซึ่งเกษตรกรจำเป็นต้องได้รับความช่วยเหลือจากหน่วยงานราชการ มูลนิธิ และหน่วยงานเอกชน
ขั้นที่สอง การรวมพลังของเกษตรกรเป็นกลุ่มหรือสหกรณ์ เพื่อสร้างประสิทธิภาพทางการผลิต การตลาด การลดรายจ่ายด้านความเป็นอยู่ โดยทรงตระหนักถึงบทบาทขององค์กรเอกชน
ขั้นที่สาม การประสานกับแหล่งทุนและแหล่งพลังงาน หลังจากกลุ่มเกษตรกรพัฒนาจากขั้นที่ ๒ กลุ่มจะมีศักยภาพในการต่อรองประสานประโยชน์กับสถาบันการเงินคือธนาคาร และองค์กรเอกชนที่เป็นเจ้าของแหล่งพลังงาน ซึ่งเป็นปัจจัยหนึ่งในการผลิต โดยมีการแปรรูปผลผลิต เช่น โรงสี เพื่อเพิ่มมูลค่าผลผลิต

โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริเหล่านี้ได้ดำเนินการตามแนวพระบรมราโชบายอย่างเข้มแข็ง ประกอบกับทรงใฝ่พระราชหฤทัยติดตาม ส่งเสริม สนับสนุน และพระราชทานพระบรมราชวินิจฉัยเพิ่มเติมอย่างสม่ำเสมอ ช่วยให้งานพัฒนาด้านดินพรุ ดินเปรี้ยวจัด ดินทราย ดินตื้น และดินเค็ม ตามหลักการสำคัญ ๕ ประการข้างต้น มีความก้าวหน้าอย่างมากและอำนวยประโยชน์เป็นอเนกประการ เกษตรกรในพื้นที่เหล่านั้นได้เข้ามาศึกษาแบบแผนและคำแนะนำจากศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ แล้วนำไปปฏิบัติเพื่อพัฒนาพื้นที่ของตนเป็นอันมาก เมื่อเกษตรกรเหล่านั้นได้พัฒนาอาชีพตามแนวพระราชดำริก็มีรายได้เพิ่มขึ้น คุณภาพของชีวิตในครัวเรือนเกษตรกรก็ดีขึ้น สมดังที่ได้ตั้งพระราชปณิธานไว้

พระราโชบายอันเปี่ยมด้วยพระอัจฉริยภาพและพระราชกรณียกิจที่ทรงบำเพ็ญมานับแต่เถลิงถวัลย์ราชสมบัติด้วยพระวิริยอุตสาหะอันแรงกล้า เพื่อประโยชน์ของเกษตรกรผู้ด้อยโอกาส ยังผลให้การพัฒนาด้านการอนุรักษ์ดินและน้ำ การปรับปรุงและบำรุงดินเสื่อมโทรมก้าวหน้าไปอย่างมาก และเป็นประโยชน์ต่อเกษตรกรโดยทั่วหน้า สมควรเทิดพระเกียรติใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทว่าทรงเป็น "พระผู้พัฒนาแผ่นดิน"

รางวัล The International Erosion Control Association's International Merit Award เป็นรางวัลที่คณะกรรมการของ The International Erosion Control Association (IECA) แห่งประเทศสหรัฐอเมริกา ได้พิจารณาเห็นว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเป็นแบบอย่างสำหรับประเทศอื่นๆ ที่จะได้ปฏิบัติตามในเรื่องการอนุรักษ์ดินโดยใช้หญ้าแฝกและในการปรับปรุงคุณภาพสิ่งแวดล้อม จึงได้ทูลเกล้าฯ ถวายรางวัลนี้แด่พระองค์ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เอกอัครราชทูตไทย ณ กรุงวอชิงตัน เป็นผู้แทนพระองค์ไปรับรางวัลดังกล่าวที่เมืองอินเดียนาโปลิส รัฐอินเดียนา ประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๓๖

รางวัลรากหญ้าแฝกชุบสำริด เป็นรางวัลสดุดีพระเกียรติคุณ (Award of Recognition) ที่นายริชาร์ด จี กริมเชอร์ หัวหน้าสาขาเกษตร ฝ่ายวิชาการภูมิภาคเอเชียของธนาคารโลก ได้ทูลเกล้าฯ ถวายเมื่อวันที่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๓๖ ในฐานะที่ทรงเป็นนักอนุรักษ์ดินและน้ำ


เอกสารอ้างอิง

กรมพัฒนาที่ดิน, ๒๕๓๗. คู่มือการดำเนินงานเกี่ยวกับหญ้าแฝก.

กรมพัฒนาที่ดิน, ๒๕๔๒. คู่มือการดำเนินงานกรมพัฒนาที่ดิน ประจำปีงบประมาณ ๒๕๔๒.

กรมพัฒนาที่ดิน.กระทรวงเกษตรและสหกรณ์.

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. ๒๕๓๙. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวกับการพัฒนาเกษตรไทย

.กรุงเทพมหานคร. อมรินทร์พรินติ้ง แอนพับลิชชิ่ง จำกัดมหาชน.

คณะอนุกรรมการด้านวิชาการวางแผนและติดตามประเมินผล การพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝก

อันเนื่องมาจากพระราชดำริ. ๒๕๔๑. สรุปผลการติดตามประเมินผล การพัฒนาและ
รณรงค์การใช้หญ้าแฝกอันเนื่องมาจากพระราชดำริ. สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงาน
โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ(สำนักงาน กปร.)

เครือข่ายกาญจนาภิเษก. ๒๕๔๒. http://kanchanapisek.or.th

ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทอง. ๒๕๔๑. รายงานผลการดำเนินงานปี ๒๕๔๑.

สโมสรไลออนส์สตรีดุสิต กรุงเทพฯ. ๒๕๒๑. ประมวลพระราชกรณียกิจและการพัฒนาประเทศ.

อารันต์ พัฒโนทัย และคณะ. ๒๕๓๙. "ทฤษฎีใหม่:การจัดการน้ำและที่ดินเพื่อการเกษตร".

ใน เอกกษัตริย์อัจฉริยะ. ทบวงมหาวิทยาลัยร่วมกับสถาบันอุดมศึกษาของรัฐและเอกชน.

อำพล เสนาณรงค์. ๒๕๔๒. การเกษตรทฤษฎีใหม่ตามแนวพระราชดำริ. เอกสารประกอบการบรรยายพิเศษ

ในการประชุมทางวิชาการครั้งที่ ๓๗. ๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๔๒. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. กรุงเทพ.